Trong bối cảnh hội nhập và phát triển kinh tế toàn cầu, việc khai thác và phát huy tiềm năng kinh tế từ các sản phẩm đặc sản địa phương đang trở thành một chiến lược quan trọng để thúc đẩy phát triển công nghiệp nông thôn. Nghệ An, với tiềm năng dồi dào về nông sản và sản phẩm thủ công, đang nỗ lực xây dựng và nâng cấp các sản phẩm “đặc sản địa phương” trở thành chuỗi giá trị bền vững, góp phần tăng trưởng kinh tế và nâng cao đời sống người dân. Chìa khóa để phát triển nông thôn nằm ở công nghiệp, sự cần thiết phải nâng cao trình độ phát triển công nghiệp nông thôn, xây dựng và quản lý, tăng cường các biện pháp tăng thu nhập cho khu vực nông thôn hiện nay là nhiệm vụ được đảng, nhà nước quan tâm thực hiện và thúc đẩy toàn diện các khu vực nông thôn. Để đạt được những thành quả theo từng giai đoạn với việc thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng xuất phát từ nhu cầu đòi hỏi của thực tiễn chính phủ đã ban hành Nghị định số 45/2012/NĐ-CP ngày 21 tháng năm năm 2012 về khuyến công với những mục tiêu như: Phát triển công nghiệp nông thôn nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế khu vực nông thôn theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa tạo điều kiện cho các cơ sở công nghiệp nông thôn tiếp cận cá cơ hội phát triển, thực hiện có hiệu quả lộ trình hội nhập quốc tế, góp phần xây dựng nông thôn mới. Đến hiện nay với tình hình mới thời điểm mới thì Nghị định số 45/2012/NĐ-CP đang được hoàn thiện để sửa đổi.    

Nhìn lại những năm vừa qua  ngay khi chính sách khuyến công được ban hành được sự quan tâm, chỉ đạo của các cấp, các ngành sự phát triển của công nghiệp nông thôn trên địa bàn tỉnh Nghệ An có những bước phát triển vững chắc với nhiều điểm nổi bật, với việc mở rộng nhiều chức năng, khai thác các giá trị đa dạng của nông thôn, làm tốt công tác “đặc sản địa phương”, tăng cường lãnh đạo, bổ sung chuỗi, phát triển các loại hình kinh doanh, xây dựng thương hiệu. Thực tế, các nội dung hoạt động khuyến công đã khẳng định vai trò quan trọng thúc đẩy, động viên, khuyến khích và huy động các nguồn lực vào đầu tư phát triển công nghiệp nông thôn như hỗ trợ xây dựng mô hình trình diễn kỹ thuật, chuyển giao công nghệ, ứng dụng máy móc tiên tiến, tiến bộ khoa học kỹ thuật giúp các cơ sở CNNT đầu tư đúng hướng, hiệu quả, nâng cao năng lực quản lý, mở rộng sản xuất kinh doanh, tăng sức cạnh tranh trên thị trường trong và ngoài nước. Việc hỗ trợ các cơ sở công nghiệp nông thôn cũng nhanh chóng phát huy hiệu quả, đầu tư đã đi vào chiều sâu, nếu trước đây chủ yếu chỉ sơ chế hoặc sản xuất nguyên liệu thô thì dần dần đã chuyển sang chế biến sâu để cho ra các sản phẩm có chất lượng góp phần nâng cao giá trị của sản phẩm, tăng giá trị sản xuất công nghiệp, thúc đẩy tiến trình xây dựng nông thôn mới.

            Phát triển các ngành công nghiệp nông thôn đặc trưng

Nghệ An là một tỉnh có diện tích lớn nhất Việt Nam, với địa hình đa dạng gồm đồng bằng, trung du, và miền núi. Điều này tạo điều kiện cho sự phong phú về hệ sinh thái nông nghiệp và tiềm năng sản xuất nhiều loại đặc sản địa phương. Một số sản phẩm nổi bật có thể kể đến như: Cam Vinh, đã trở thành thương hiệu nổi tiếng trên cả nước, cam Vinh không chỉ là một sản phẩm chất lượng mà còn mang đậm dấu ấn địa phương; Tương Nam Đàn, một loại tương truyền thống đặc trưng, có giá trị văn hóa và kinh tế cao; Lụa và các sản phẩm thủ công mỹ nghệ, các làng nghề thủ công như dệt lụa, làm gốm, làm nón cũng là những nét độc đáo của văn hóa sản xuất địa phương… Hiện nay toàn tỉnh có 223 sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp huyện, 96 sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp tỉnh, 26 sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp khu vực và 16 sản phẩm công nghiệp nông thôn cấp quốc gia. Sau 6 năm triển khai Chương trình OCOP, toàn tỉnh hiện có 567 sản phẩm; trong đó, có 529 sản phẩm đạt 3 sao, 37 sản phẩm đạt 4 sao, 01 sản phẩm đạt 5 sao và 02 sản phẩm đạt tiềm năng 5 sao, hiện đang hoàn thiện hồ sơ trình Trung ương đánh giá, công nhận.

Công ty Cổ phần dược liệu Pù Mát giới thiệu sản phẩm tại một hội nghị

Phát triển các ngành công nghiệp đặc trưng, xây dựng các doanh nghiệp có lợi thế. Trong xưởng sản xuất của giò bê Đức Tuấn (Khối Xuân Khoa, thị trấn Nam Đàn, huyện Nam Đàn, Nghệ An) các công nhân mặc quần áo bảo hộ lao động đang bận rộn di chuyển giữa các bộ máy móc và thiết bị sản xuất giò bê, muốn món giò bê ngon, quan trọng nhất là khâu chọn thịt, phải chọn phần thịt bắp bê, nguyên miếng, không tách gân, tách bì, hoặc phần ba chỉ nạc miếng to thăn. Thịt bê phải tươi, phần bì vàng. Gia vị phải chọn lựa kỹ, tiêu phải thật thơm, tỏi, gừng gọt rửa sạch và giã nhuyễn... Thịt bê mềm, thơm ngon mà không khô, lớp bì bê giòn kết hợp với vị đậm đà của gia vị vừa đủ. Giò bê đã là đặc sản của miền quê xứ Nghệ, ai từng thưởng thức món ăn này sẽ không thể quên hương vị đặc trưng, đậm "chất Nghệ" của nó, hay công ty Cổ phần dược liệu Pù Mát ở thị trấn Con Cuông, huyện Con Cuông, Dược liệu Pù Mát là doanh nghiệp khoa học công nghệ trong lĩnh vực trồng và chế biến dược liệu, nguồn dược liệu quý hiếm nhiều dược tính được ươm trồng và phát triển trong vùng đệm Rừng Quốc Gia Pù Mát – Khu dự trử sinh quyển thiên nhiên lớn thế giới lớn nhất Đông Nam Á với các sản phẩm của công ty đều được sản xuất trên dây chuyền hiện đại theo tiêu chuẩn với các dòng sản phẩm chính cà gai leo: Giải độc gan, hạ men gan, điều trị viêm gan, giải độc rượu bia; Dây thìa canh: Ổn định đường huyết – ngăn ngừa biến chứng tiểu đường; Giảo cổ lam: Hạ huyết áp, giảm mở máu, giảm béo, giảm sạm nám da và nhiều loại sản phẩm từ 100% dược liệu thiên nhiên quý hiếm khác của công ty đã chiếm lĩnh thị trường trong nước và hướng tới xuất khẩu. Hay như sản phẩm mây tre đan của công ty TNHH Đức Phong là đơn vị có nhiều năm kinh nghiệm trên lĩnh vực sản xuất mây tre đan, hàng năm, Công ty xuất khẩu hàng triệu mặt hàng mây tre mỹ nghệ, hiện sản phẩm của công ty có mặt khắp cả nước và xuất cho thị trường 34 quốc gia; được các bạn hàng đến từ Pháp, Đức, Hà Lan, Thụy Điển, Đan Mạch, Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc... ưa chuộng.

Khắc phục những tồn tại, đẩy mạnh chế biến nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm

Hiện nay nội lực của công nghiệp nông thôn trên địa bàn tỉnh còn yếu, năng suất lao động thấp và chậm được cải thiện, năng lực độc lập, tự chủ thấp, các cơ sở công nghiệp nông thôn chưa đáp ứng được vai trò là một động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển, giá trị gia tăng thấp, chưa tham gia sâu vào chuỗi giá trị, chưa có nhiều cơ sở áp dụng chuyển đổi số, phát triển kinh tế số, xã hội số trong doanh nghiệp, vẫn còn khoảng cách với các khu vực khác và so với mục tiêu đề ra.

Tổ chức sản xuất kinh doanh chủ yếu vẫn dựa vào nông hộ nhỏ, thiếu liên kết chưa đáp ứng yêu cầu; nghiên cứu, ứng dụng khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, đào tạo nguồn nhân lực còn nhiều bất cập, chưa trở thành động lực chính để tạo đột phá phát triển, thu hút đầu tư gắn với liên kết sản xuất chưa hiệu quả. Ngoài ra chất lượng đô thị hoá chưa cao, phát triển đô thị theo chiều rộng là chủ yếu, gây lãng phí về đất đai, mức độ tập trung còn thấp. Phát triển kết cấu hạ tầng đồng bộ, hiện đại chưa đạt yêu cầu; hiệu quả kết nối và chất lượng chưa cao; Liên kết vùng còn kém hiệu quả, chưa hình thành được các mô hình cụm ngành công nghiệp, đặc biệt là các cụm ngành chuyên môn hóa.

Khi sự phát triển công nghiệp nông thôn bước vào thời kỳ mới, vấn đề nâng cao chất lượng, hiệu quả chế biến cần được chú trọng. Những năm gần đây các cơ sở sản xuất công nghiệp nông thôn trên địa bàn tỉnh đã dần chú trọng đến chất lượng, mẫu mã sản phẩm để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường vì thế các cơ sở sản xuất thường xuyên quan tâm đến việc cải tiến máy móc thiết bị, công nghệ sản xuất, một số cơ sở bước đầu đã mở rộng được thị trường ngoài tỉnh và có hướng xuất khẩu.

Các giải pháp thúc đẩy phát triển chuỗi giá trị đặc sản địa phương

Để khắc phục những thách thức và thúc đẩy việc nâng cấp sản phẩm đặc sản địa phương thành chuỗi giá trị, việc cần triển khai một số giải pháp chiến lược hết sức quan trọng đó là:

Tăng cường liên kết sản xuất theo chuỗi: Chính quyền và các tổ chức cần đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối các hộ sản xuất, hợp tác xã và doanh nghiệp chế biến, tiêu thụ. Mô hình hợp tác xã kiểu mới hoặc tổ hợp tác nông nghiệp có thể giúp nâng cao khả năng tổ chức sản xuất, cải thiện chất lượng sản phẩm và tạo ra giá trị gia tăng trong chuỗi.

Ứng dụng khoa học công nghệ: Để nâng cao giá trị sản phẩm đặc sản, việc đầu tư vào công nghệ sản xuất và chế biến là cần thiết. Điều này bao gồm việc sử dụng các công nghệ tiên tiến trong bảo quản sau thu hoạch, chế biến sâu và cải tiến quy trình sản xuất để đảm bảo chất lượng sản phẩm đầu ra ổn định, đạt tiêu chuẩn an toàn vệ sinh thực phẩm.

Xây dựng thương hiệu và marketing sản phẩm: Xây dựng thương hiệu mạnh cho các sản phẩm đặc sản là yếu tố then chốt để nâng tầm giá trị và mở rộng thị trường tiêu thụ. Cần chú trọng vào việc quảng bá các sản phẩm đặc sản qua các phương tiện truyền thông, sự kiện thương mại, hội chợ và triển lãm. Bên cạnh đó, việc đăng ký chỉ dẫn địa lý và xây dựng nhãn hiệu tập thể cho các sản phẩm đặc trưng sẽ giúp bảo vệ và nâng cao giá trị sản phẩm trên thị trường.

Phát triển nguồn nhân lực: Để phát triển công nghiệp nông thôn dựa trên đặc sản địa phương, nguồn nhân lực là yếu tố then chốt. Nghệ An cần đầu tư vào đào tạo, nâng cao trình độ kỹ thuật và quản lý cho người lao động tại các cơ sở sản xuất và doanh nghiệp. Điều này sẽ giúp họ nắm bắt được các kỹ thuật sản xuất tiên tiến và có khả năng quản lý, phát triển kinh doanh bền vững.

Hỗ trợ chính sách và tài chính: Chính quyền địa phương cần tiếp tục có các chính sách hỗ trợ cụ thể về vốn, ưu đãi thuế và các chương trình khuyến nông, khuyến công để khuyến khích các hộ sản xuất đầu tư vào nâng cấp công nghệ và mở rộng quy mô. Đồng thời, việc đơn giản hóa thủ tục hành chính và tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn sẽ giúp đẩy nhanh quá trình phát triển chuỗi giá trị đặc sản.

Phát triển các sản phẩm đặc sản địa phương thành chuỗi giá trị không chỉ giúp tăng thu nhập cho người dân mà còn góp phần bảo tồn văn hóa và phát triển kinh tế nông thôn bền vững. Trong tương lai, cần chú trọng vào việc liên kết sản xuất với du lịch nông thôn, xây dựng các mô hình làng nghề truyền thống kết hợp du lịch trải nghiệm để tăng cường giá trị sản phẩm và tạo động lực phát triển kinh tế cho địa phương.

Việc phát triển các sản phẩm đặc sản địa phương thành chuỗi giá trị là một hướng đi đúng đắn và cần thiết để Nghệ An thúc đẩy công nghiệp nông thôn phát triển bền vững. Với sự hỗ trợ từ chính quyền, sự tham gia của các doanh nghiệp và hợp tác xã, cùng với sự đổi mới công nghệ và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, Nghệ An hoàn toàn có khả năng biến những đặc sản địa phương trở thành những sản phẩm chiến lược, góp phần đưa kinh tế nông thôn lên một tầm cao mới./.